در کتاب پيش‌رو، تا حدّي مباحث مربوط به موضوع «توبه» و نيز مباحث جانبي آن که در پيرامون بحث توبه مطرح مي‌شوند، تبيين گرديد.

از آنچه در فصل‌هاي گذشته بيان شد، اين نتيجه حاصل مي‌گرديد که توبه، امري واجب و لازم است و هيچ‌کس حتّي پيامبراکرم$ ـ با آن مقام و منزلت والاي معنوي ـ نبايد خود را بي‌نياز از توبه به درگاه خداوند متعال بداند.

يک بررسي اجمالي در آيات نوراني قرآن کريم و نيز روايات شريف اهل‌بيت( نشان مي‌دهد که آمرزش الهي، اسباب ديگري نيز دارد که البته دست‌کم برخي از آن اسباب، در راستاي توبه است و نسبت به امر مهم و حياتي «بازگشت بندگان به سوي خداوند متعال»، استقلال موضوعي ندارد و به رقابت با آن نمي‌پردازد.

به‌طور کلّي مي‌توان گفت: خداوند تبارک و تعالي همواره طالب و مشتاق بازگشت بندگان به سوي خود و آمرزش آنان است. ذات باري تعالي، به هر سبب و بهانه‌اي به دنبال بخشيدن بندگان و سوق دادن آنان به بهشت و برخوردار نمودن خلايق از نعمت‌هاي بهشتي مي‌باشد و اشتياق حق‌تعالي به توبۀ بندگان نيز از اين ناحيه نشأت گرفته است.

زمينه‌سازي و برنامه‌ريزي خداوند سبحان براي بخشايش بندگان، مشهود و انکار ناپذير است. گاهي به وسيلۀ توبه، بندگان خويش را مي‌بخشد که در اين کتاب دانستيم توفيق توبه را نيز خود حق تعالي به بندگان عطا مي‌فرمايد و به قول استاد بزرگوار ما علامۀ طباطبائي)، هر توبۀ بنده، پيچيده شده در دو توبه از حق‌تعالي است. اوست که ابتدا عطف توجّه مي‌کند و به اين وسيله توفيق مي‌دهد و سپس، توبة بندة خويش را مي‌پذيرد.

گاهي نيز بندگان را به سوي مقرّبين درگاهش که اهل‌بيت( هستند، سوق مي‌دهد تا با توسّل به ايشان و بهره‌مندي از شفاعت آن بزرگواران، به توبۀ مقبول دست يابند و از اين رهگذر، به پيروي از سيرۀ عملي اهل‌بيت( تشويق گردند.

امّا آنچه شايستۀ توجه جدّي است و پيش از اين نيز به‌طور مکرّر بدان تأکيد کرده‌ايم، اين است ‌که جذبِ توفيقِ توبه، يا بهره‌مندي از برکات توسّل و شفاعت و يا استفاده از ساير اسباب آمرزش، نياز به لياقت و شايستگي دارد. هر بنده‌اي با هر ميزان گناهي که دارد، شايستۀ آمرزش الهي نيست و همۀ اسباب آمرزش، بهانۀ دست‌يابي به لياقت مي‌باشد.

به عبارت رساتر، انسان بايد يک حدّاقل تلاشي کرده باشد و به نحوي شايستگي خود را به اثبات رسانيده باشد تا لياقت آمرزش را بيابد. اگر چنين باشد، مي‌توان گفت: سعي بنده و فعلي که انجام داده است، سبب جذب رحمت الهي و برخورداري از نعمت مغفرت و آمرزش براي او شده است. در حقيقت بنده‌اي که آمرزيده مي‌شود، با تلاش خود، سلسلۀ علل و اسباب آمرزش را طي کرده است؛ وگرنه خداوند متعال اهل تبعيض و بي عدالتي نيست که بنابر دلخواه خود، گروهي از بندگان را به بهانه‌اي ببخشد و گروهي ديگر را به عذاب جهنّم گرفتار نمايد. ولي حقيقتاً به آمرزش بندگان تمايل دارد و از اين جهت براي دست‌يابي آنان به لياقت آمرزش، زمينه‌سازي مي‌کند.

آياتي از قرآن کريم نيز که براي هدايت يا گمراهي بندگان يا مواردي از اين قبيل،  از عبارت «شَاء/ يَشَاء ـ خدا خواست/ خدا مي‌خواهد»، استفاده کرده است، به همين صورت معنا مي‌شود. يعني آن بندگان به نحوي زمينه‌سازي کرده‌اند که خداوند براي آنان چنين مي‌خواهد.